Ένα πολύ χορταστικό βιβλίο
Τι είναι αυτό, που θέλγει το είδος μας στις πόλεις, έτσι ώστε να στοιβαζόμαστε σε διαμερίσματα – κλουβιά, μέσα στη μόλυνση, στο θόρυβο, στη διαφθορά και στην εγκληματικότητα, αντί να ζούμε μια ήσυχη ζωή, κοντά στη φύση, όπως ονειρεύονται πολλοί; Είναι άραγε μια αρχέγονη ανάγκη συγχρωτισμού ή μια αναγκαιότητα; Ακολουθούμε τη φυσική μας κλίση ή οι πόλεις είναι μια διαστρέβλωση της φυσικής ισορροπίας; Και αν είναι μια απόκλιση από τη φυσική κατάσταση του ανθρώπου, τότε γιατί η λέξη “πολιτισμός”, τόσο στα ελληνικά, όσο και στα λατινικά (από όπου τον δανείστηκαν όλες οι ευρωπαϊκές γλώσσες) προέρχεται ακριβώς από τις αντίστοιχες λέξεις για την πόλη / civis;
Το εξαιρετικό βιβλίο του ιστορικού Μπεν Γουίλσον προσπαθεί μέσα στις σχεδόν 600 σελίδες του να δώσει κάποιες απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, αλλά και να εγείρει πολλά άλλα, ακολουθώντας την ιστορική διαδρομή των πόλεων, από την πρώτη πόλη που γνωρίζουμε, την απροσδόκητα σύγχρονη για τα δεδομένα της εποχής, Ουρούκ στη Μεσοποταμία, έως το σύμβολο ίσως του αστικού χάος, το Λάγκος στη Νιγηρία, περνώντας φυσικά από πολλές διαδρομές στην πορεία της αφήγησης.
Σε κάθε κεφάλαιο, το οποίο ο συγγραφέας αφιερώνει σε μια, και σπανίως περισσότερες, πόλεις, υπάρχει πάντα ένα θέμα προς συζήτηση, το οποίο σχετίζεται με τη φυσιογνωμία των πόλεων γενικά. Ο γραπτός λόγος, η αμαρτία, ο δημόσιος χώρος, τα πανεπιστημιακά ιδρύματα, ο συγχρωτισμός ανθρώπων παντελώς άγνωστων μεταξύ τους, η υψηλή κουζίνα, ο κοσμοπολιτισμός, η τέχνη, ο ελεύθερος χρόνος, το ελεύθερο εμπόριο, η εξωστρέφεια, η εφευρετικότητα, η καινοτομία, αλλά και οι φρικτές συνθήκες εργασίας και υγιεινής, η δίχως όρια εκμετάλλευση, ο πόλεμος, η μισαλλοδοξία, το μονοπώλιο, οι αρρώστιες, τα γκέτο, το οργανωμένο έγκλημα, ο ανελέητος ταξικός και φυλετικός διαχωρισμός, είναι όλα τους φαινόμενα, τα οποία, είτε εφευρέθηκαν στις πόλεις, είτε αντιπροσωπεύονται στο μέγιστο βαθμό σε αυτές.
Όλα τα προαναφερθέντα και φυσικά πολλά ακόμη βρίσκονται στο βιβλίο του Γουίλσον, ο οποίος, ακολουθώντας μια χρονολογική αφήγηση, μας παρουσιάζει πτυχές της ιστορίας των πόλεων μέσα από ορισμένους χαρακτηριστικούς εκπροσώπους της. Κάθε μια από αυτές τις πτυχές αντιπροσωπεύεται καλύτερα από μια συγκεκριμένη πόλη, αλλά όλες οι πτυχές εμφανίζονται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό σε όλες τους. Ο συγγραφέας, ευτυχώς, αποφεύγει την ανούσια παράθεση χρονολογιών και γεγονότων, όπου, φυσικά, αυτό είναι εφικτό, και χρησιμοποιώντας πολλά παραδείγματα από τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο, καταφέρνει να μας τοποθετήσει μέσα στις ίδιες τις πόλεις του παρελθόντος, μέσω της γλαφυρής αφήγησής του και να μας δώσει μια εικόνα της ζωής των ανθρώπων σε αυτές.
Δεν πρόκειται, λοιπόν, για ένα αμιγώς ιστορικό βιβλίο, αλλά περισσότερο μια εξιστόρηση των ανθρώπινων αναγκών, υλικών, αλλά και πνευματικών, οι οποίες βρίσκουν έδαφος να ικανοποιηθούν μόνο μέσα στα αστικά συγκροτήματα, παρά τις όποιες αδυναμίες των τελευταίων. Και όσο φρικτές κι αν είναι οι συνθήκες ζωής (και σε ορισμένες περιπτώσεις, η ζωή ήταν αφόρητη για πολλούς), προφέρουν μια διέξοδο στους περισσότερους, κάτι που η ζωή σε μικρούς οικισμούς, απλά δεν μπορεί να κάνει. Να γιατί, έχουν γνωρίσει τόσο μεγάλη επιτυχία στο πέρασμα των αιώνων, μια πορεία, η οποία δεν φαίνεται να υπάρχει περίπτωση να ανακοπεί σήμερα.
Η άποψη του Γουίλσον, αν και δεν δηλώνεται ρητά, είναι κατά τη γνώμη μου προφανής: υπάρχουν πόλεις, επειδή υπάρχουν άνθρωποι και η ανάγκη μας για οργάνωση σε μεγάλες ομάδες υπερβαίνει την ανάγκη μας να ζούμε κοντά στη φύση. Οι πόλεις καταστρέφονται πολύ δύσκολα (το κεφάλαιο για τη Βαρσοβία είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα και το καλύτερο κεφάλαιο του βιβλίου) και οργανώνονται εξίσου δύσκολα. Πόλη σημαίνει, ανάμεσα στα άλλα, και χάος ή καλύτερα μια μορφή αυτοοργάνωσης, η οποία πάρα πολύ δύσκολα μπαίνει σε συγκεκριμένα καλούπια, παρά τις επιθυμίες και τις προσπάθειες πολλών. Οι πόλεις μας ελκύουν, επειδή οι ανάγκες μας, αλλά και η φύση μας μας ωθούν σε αυτές. Οι άνθρωποι θέλουν να ξεφύγουν από τη φτώχεια της αγροτικής ζωής, αλλά επιζητούν και χώρο έκφρασης και οι πόλεις είναι το ιδανικό μέρος. Για αυτό μπορούμε, εμείς, οι εραστές των πόλεων, να κοιμούμαστε ήσυχοι: μόνο η εξάλειψη του ανθρώπινου είδους θα εξαφανίσει οριστικά τις μεγάλες πόλεις.
Ένα πολύ συναρπαστικό, χορταστικό, αλλά και επιμορφωτικό ανάγνωσμα, ακόμη κι αν κάποιος μπορεί να μη συμφωνεί με όλες τις παρατηρήσεις του συγγραφέα. Η μετάφραση της Βιολέττας Ζεύκη και η επιμέλεια βρίσκονται σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα. Δύο ενστάσεις: πιστεύω ότι οι σημειώσεις της μεταφράστριας / επιμελήτριας, θα έπρεπε να ήταν χωριστές από εκείνες του συγγραφέα και κατά προτίμηση μέσα στο κυρίως σώμα του βιβλίου και όχι στο πίσω μέρος του, επειδή επιτελούν διαφορετικό σκοπό. Επιπλέον, αναρωτιέμαι, γιατί στον υπότιτλο αναγράφεται, ότι οι πόλεις είναι “ανακάλυψη”, κάτι που δεν συνάδει, ούτε με την αγγλική λέξη (“invention”), ούτε είναι ακριβές, λαμβάνοντας υπόψιν τη σημασία της λέξης και στις δύο γλώσσες και γιατί δεν επελέγη το σωστό “εφεύρεση” ή “επινόηση” (την ίδια ένσταση είχε και ο Μαρτινίδης στη βιβλιοκριτική του στο τεύχος 138 της Athens Review of Books).
astoixeiotos.blogspot.gr 